Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2014 , Vol 57 , Num 2
İsmâ‘îl Cürcânî’nin ünlü eseri Zahîre-i H’arezmşâhî’nin XVI. yüzyıl Türkçe çevirisi Kânûn el-‘İlâc ve Şifâ’ el-Emrâz li-Külli Mizâc’da çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 1Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Doçenti, 2Serbest Çalışan Diş Hekimi
*İletişim: aciduman@medicine.ankara.edu.tr
İslâm coğrafyasında bilim ve tıbbın altın çağı olarak adlandırılan
dönemin (900-1100) ünlü hekimlerinden İsmâ‘îl Cürcânî Zahîre-i H’arezmşâhî
adlı Farsça eserinde çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda bir bölüme yer
vermiştir. Zahîre-i H’ârezmşâhî ’nin Türkçe çevirisi Kanuni Sultan Süleyman
döneminde ve başvezir Rüstem Paşa adına Ebû’l-Fazl Mehmed Defterî
tarafından yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, adı geçen eserde yer alan çocuk
sağlığı ve hastalıkları ile ilgili bölümünü sunmak ve değerlendirmektedir. Bu
çalışma sırasında Zahîre-i H’ârezmşâhî’nin İstanbul Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu No: 3574’de (34 Nk 3574) bulunan
Türkçe çeviri nüshası ile Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi No:
4721’de (22 Sel 4721) bulunan Farsça nüshası incelenmiştir. Nuruosmaniye
Koleksiyonu No: 3574 nüshasında bulunan çocuk sağlığı ve hastalıklarına ait
Türkçe metnin çağdaş Türkçe abeceye çevriyazısı yapılmış; bu metin eserin
Farsça nüshası ile karşılaştırılmış ve çağdaş Türkçe bir metin hazırlanarak
yazının bulgular kısmında sunulmuştur. Zahîre-i H’ârezmşâhî’nin çocuk sağlığı ve hastalıkları hakkındaki bölümü yeni doğanın bakımı, bebeğin emzirilmesi,
bebek için sütanne seçimi, bebeğin sütten kesilmesi, diş çıkarması, çocuk
hastalıkları ve tedavileri ve sütten kestikten sonra çocuğun bakımı konularını
içermektedir. Cürcânî’nin Zahîre-i H’arezmşâhî’de çocuk sağlığı ve hastalıkları
konusunda yazdıkları İbn Sînâ’nın el-Kânûn fî’t-Tıbb’da yazdıkları arasında
benzerlikler görüldüğü gibi farklılıklar da bulunmaktadır. İki eser arasındaki
en temel farklılık, yazıldıkları coğrafya aynı olmakla birlikte, iki farklı dilde
kaleme alınmış olmalarıdır. İbn Sînâ eseri Kânûn’da dönemin bilim dili olan
Arapçayı tercih ederken, Cürcânî’nin ise Zahîre’de yaşadığı coğrafyanın yerel
dili olan Farsçayı tercih etmiştir.
Anahtar Kelimeler :
İsmail Cürcani, Zahire-i Harezmşahi, Çocuk sağlığı ve hastalıkları,
tıp tarihi.