Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2011 , Vol 54 , Num 2
Çocuk sağlığı ve hastalıklarına XVIII. yüzyıl’dan bir bakış: Subhîzâde Abdülazîz Efendi’nin Boerhaave’ın aforizmaları çevirisi
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 1Tıp Tarihi ve Etik Doçenti, 2Tıp Tarihi ve Etik Profesörü
Osmanlı İmparatorluğu’nda “Batı Tıbbını Anlama ve Tercüme Dönemi”
olarak adlandırılan 1730-1827 yılları arasında, Subhîzâde Abdülazîz Efendi
Boerhaave’ın Aforizmalar’ını çevirerek dilimize kazandırmıştır. Subhîzâde
Abdülazîz Efendi’nin çevirisini yaptığı Kıta‘ât-i Nekâve fî Tercemet-i Kelimât-i
Boerhâve adlı eserin “bâb-ı hâmis emrâz-ı etfâl beyânındadır” başlığı altında
yer alan fasılları Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi Koleksiyonu, No:
2484’de bulunan yazmasında saptanarak, önce günümüz abecesine ve sonra
da çağdaş Türkçeye çevrilmiştir. Daha sonra bu fasıllar Boerhaave’ın özgün
aforizmaları ve bu aforizmaların İngilizce çevirileri ile karşılaştırılmıştır.
Bu bölümde toplam 39 fasıl/aforizma bulunmaktadır. Çocuklarda görülen
hastalıklar beş başlık altında ele alınmıştır. İlk bölümde yeni doğanda görülen
müköz sekresyon, ikinci kısımda kabızlık ve dışkılama zorluğu, üçüncü grupta
sütün sindirilememesi nedeniyle ortaya çıkan belirti ve bulgular ile bu durumun
tedavisinde kullanılacak ilaçlar, dördüncü hastalık grubu olarak parazitlere bağlı
olarak ortaya çıkan belirti ve bulgular ile tedavilerinde kullanılacak seçenekler,
beşinci grupta ise çocuklar diş çıkarırken görülen belirti ve bulgular ile bunların
tedavileri ele alınmıştır. Önde gelen tıp tarihçilerimizin “Avrupa tıbbından tam
olarak yapılmış çeviri” olarak kabul ettikleri bu eserdeki çocuk hastalıkları ile ilgili fasılların, çocukluğun yeni doğan, bebeklik ve oyun çocukluğu döneminde
görülen bazı hastalıkları kapsadığını ve bunların tedavisinde döneminin Avrupa
tıbbındaki yaklaşımların sergilendiğini söylemek mümkündür.
Anahtar Kelimeler :
Subhizade Abdülazîz Efendi, Hermann Boerhaave, aforizmalar,
pediatri tarihi, tıp tarihi.