Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2009 , Vol 52 , Num 1
Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve Mi’yârü’l-Etibbâ adlı eserinde çocuk hastalıkları
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Deontoloji Yardımcı Doçenti
Şânîzâde Atâullah Mehmed Efendi XIX. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı
İmparatorluğu’nda yetişmiş önemli bilim adamlarından birisidir. Klasik medrese
eğitiminin yanı sıra Batılı yöntemle de eğitim almıştır. Tıp, tarih, matematik,
edebiyat ve coğrafya alanında eserler veren Şânîzâde, Osmanlı-Türk tıbbının
çağdaşlaşma yolundaki önemli dönüm noktalarından birisidir. Tek başına
atabildiği bilimsel adımlarla çağdaş tıbbın ülkemizde yerleşmesine öncü
olabilmiştir. Tıp alanında yazdığı ve Hamse-i Şânîz îz î âde adını taşıyan eseri beş
kitap içermekte olup, ilk üç kitap, Mir’âtü’l Ebdân fî Teşrîh-i A’ zâi’l-İnsân, Usûlü’t-
Tabîa îa î ve Mi‘yârü’l-Etıbbâ, Sultan II. Mahmut’un emriyle basılmıştır. Bu şekliyle
ülkemizde basılı ilk tıp eseri olarak kabul edilmektedir. Şânîzâde, Avusturya’lı
hekim Anton Baron von Störck’in Almanca yazdığı ve yeni tıbba ait iki ciltlik
Medizinisch Praktischer Unterricht für die Feld und Landwundaerzte der Österreichischen
Staaten adlı eserini 1812 yılında Türkçeye çevirmiş ve Mi‘'yârü’l-Etibbâ adını
vermiştir. Hastalıkların ele alınarak incelediği Mi‘'yârü’l-Etibbâ’nın son bölümü
çocuk hastalıkları konusundadır. Şânîzâde’nin Mi‘'yârü’l-Etibbâ’sı çeviri bir eser
olmakla birlikte, çocuk hastalıkları hakkında XIX. yüzyılın çağdaş Avrupa tıbbına
ait bilgileri Osmanlı İmparatorluğu’na aktarması açısından önem taşımaktadır.
Eserin çocuk hastalıkları ile ilgili bu bölümü kabul edilebilir bir kısım tıbbî
bilgileri ve uygulamaları içermektedir. Şânizâde’nin tıbbî bir terminoloji oluşturma
girişiminin bazı ipuçları da eserin incelenen bu bölümünde görülmektedir.
Anahtar Kelimeler :
pediatri tarihi, Şanizade Ataullah Mehmed Efendi, Miyarü’l-Etibba, Osmanlı tıbbı, tarihihistory of pediatrics, Şanizade Ataullah Mehmed Efendi, Mi‘yar al-At ‘ ıbba, Ottoman medicine, history of medicine