Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2007 , Vol 50 , Num 1
Nütrisyonel Genomik
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatri Profesörü
Çok yakın zamana kadar beslenme araştırmaları besin ögesi eksiklikleri
ve bunların sağlık üzerindeki etkilerine odaklanmıştı. Klasik beslenme yaklaşımı
toplum beslenmesini düzeltebilmek için besin sağlaması şeklindeydi. Günümüz
beslenme bilimi ise diyet yoluyla bireylerin sağlık durumunu düzeltmeyi
ve böylece toplum düzeyinde sağlık düzeyini geliştirmeyi ve hastalıkların
önlenmesini amaçlamaktadır. Sık görülen diyet ilişkili poligenik hastalıkların
(kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, kanser) patogenez ve ilerlemesinde diyetle
alınan biyoaktif besin bileşenleri rol oynayan başlıca çevresel faktörlerdendir.
Beslenme ile insan genomu arasında karşılıklı ve dinamik bir etkileşim vardır.
İnsan genom dizisinin aydınlatılması ile besinlerle genler arasındaki etkileşimi
ve besin ögelerinin gen ekspresyonu üzerindeki etkilerini anlamaya yönelik yoğun çalışmalar başlamıştır. Bireylerin fenotiplerinin belirlenmesinde bu
kompleks etkileşim rol oynar. Gen dizilerinde görülen ve “single nucleotide
polymorphism” (SNP) adı verilen farklılıklar bireylerin diyet gibi çevresel
faktörlere verdikleri yanıtın farklı olmasına neden olur. Nütrigenomik ve
nütrigenetik, nütrisyonel genomik şemsiyesi altında ortaya çıkan iki yeni
bilimsel alan olup, beslenmeye ilişkin faktörlerle genetik faktörlerin etkileşimi
ve bunun sağlık üzerindeki etkilerini inceler. Nütrigenomik, entegre bir
yaklaşım olan sistem biyolojisi yöntemlerini kullanarak vücudun besin ögelerine
verdiği yanıtları aydınlatmaya çalışır. Sistem biyolojisi araçları arasında gen
ekspresyonu ve polimorfizmlerinin çalışılması için yüksek düzeyde “chip”
teknolojisi, genel protein ekspresyonunun ölçümü için proteomik ve metabolit
kalıplarının belirlenmesi için metabolomik vardır. Nütrigenomik biyolojik olarak
aktif diyet bileşenlerinin bireyin genetik yapısında ekspresyon ve/veya yapıyı
değiştirerek sağlığını ne şekilde etkilediğini moleküler düzeyde anlamamızı
sağlar. Nütrigenetik ise diyet ve hastalık ilişkisinde genetik farklılıkların
rolünü araştırır. Günümüzde beslenme alanında çalışanlar bireylerin diyet
yaklaşımlarına verdikleri yanıtların bireyin genetik yapısına bağlı olduğunu
anlamış olarak bu bilgiyi onların sağlığını geliştirme ve kronik hastalık
gelişmesini önlemede kullanma çabası içindedir. Bu nedenle, nütrigenomik
ve nütrigenetiğin ortak hedeflerinin bireye sağlığını geliştirmesi ve sağlıklı
bir şekilde ileri yaşlara ulaşabilmesi için daha etkin diyet yaklaşımlarında
bulunmak olduğunu söyleyebiliriz.
Anahtar Kelimeler :
nütrisyonel genomik, nütrigenomik, nütrigenetik, sistem biyolojisi, tek nükleotid polimorfizmleri, bireyselleştirilmiş beslenme, diyet ilişkili hastalıkları önleme, nutritional genomics, nutrigenomics, nutrigenetics, systems biology, single nucleotide polymorphisms, personalized nutrition, diet-related disease prevention